عبادت ، اخلاق و بهداشت روانی

                      انواع عبادت و بهداشت روانی

رفتارهای عبادی بسیار متنوع هستند و بر خلاف آنچه مردم عامی تصور می‌کنند متوقف بر اعمالی که با جوارح انجام می‌شود و اصطلاحا عبادت یدی شمرده می‌شوند، محسوب نمی‌شوند. اصولا وقتی بحث از عبادت پیش می‌آید هر آنچه را که فرد در رابطه با پروردگار و ذات احدیت انجام می‌دهد را باید عبادت شمرد ..

برخی عبادت‌ها که از شایع‌ترین نوع عبادت‌ها محسوب می‌شوند آن دسته از عبادت‌ها هستند که فرد با جسم و جوارح به انجام آن همت می‌گمارد. این قسم از عبادتها به دنبال اهداف خاصی انجام می‌پذیرد و فلسفه مخصوص به خود را دارند :

الف : عبادتهای بدنی که دارای مضامین عالی و پرمعنی می‌باشند و هدف از انجام آن‌ها دوری از فحشا و منکر است مثل نماز، گرچه هر فردی از انجام چنین عبادتهایی بهره‌ی مخصوص خود را دارند اما هیچ موقع بدون تاثیر نمی‌باشند. مثلا در مورد نماز باید اشاره کنیم که ممکن نیست کسی نماز بخواند و هیچ گونه اثری در او نبخشد، هر چند نمازش صوری باشد و هر چند آلوده به گناه باشد. البته این گونه نماز تاثیرش کم است. این گونه افراد اگر همین مقدار نماز را هم نخوانند از این هم آلوده تر خواهند شد. در روایتی می‌خوانیم که جوانی از انصار نماز را با پیامبر ادا می‌کرد اما آلوده به گناهان زشتی بود این ماجرا را به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه داشتند حضرت فرمود:سرانجام نمازش او را از این اعمال باز می‌دارد .

ب : نوع دیگر از عبادتهای بدنی وجود دارند که فلسفه انجام آن‌ها را باِید در پرورش روحیه‌ی خودداری از انجام برخی کارها دانست. از جمله مهم‌ترین این عبادت‌ها، باید به روزه اشاره کرد. فرد روزه دار موظف است از برخی کارها خودداری کند و به خواهشهای نفسانی جواب نه بدهد. مقصود شارع انجام ندادن چند عمل صوری نیست بلکه مقصود او ایجاد این روحیه در انسان می باشددر تمامی لحظات زندگی .

عبادتهای مالی : انواع دیگری از عبادت‌ها نیز وجود دارند که فرد با احوال خودش، رابطه خود را با خدایش برقرار می‌کند. این نوع عبادت اثرات اخلاقی بسیاری را در فرد پرورش می‌دهد عباتهایی مثل صدقه، خمس، زکات و ...از این جمله‌اند. در این نوع از عبادت‌ها ابعادی از انسان همچون، نوع دوستی، گذشت، دل کندن از مادیات و... پرورش می‌یابد .

برخی عبادت‌ها نه جنبه‌ی مالی دارند و نه جنبه‌ی بدنی :  این نوع از عبادت‌ها از ارزشمندترین و پرشورترین عبادت‌ها محسوب می‌شوند. عبادتهایی که هسته اصلی آن‌ها تفکر و دقت و تأمل در نشانه‌ها و آیات الهی محسوب می‌شود.

احادیث و روایات بسیاری در فضلیت این قسم از عبادت از سایر عبادت‌ها وارد شد . .

عن الصادق (علیه السلام) :          

* أَفضَلُ العِبادَةِ العِلم بِالله  *    افضل عبادات علم به ذات احدیت است .   

قال الرضا (علیه السلام) :

 لَیسَ العِبادَةُ کِثرَةُ الصَلاةِ وَ الصومِ، إِنَّمَا العِبادِةِ التَفَکُّر فِی أَمرِ اللهِ عَزَّوَجَّلَّ

عبادت (حقیقی) زیادی نماز و روزه نیست بلکه تفکر در اوامر پروردگار است .

عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :

*  یا علی لا عبادَةَ مِثلُ التَفَکُّر  *       ای علی عبادتی مثل و مانند تفکر وجود ندارد .

قال النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :

* لَکُلِّ شَیءٍ غَایَةٌ وَ غَایَةُ العِبادِةِ العَقل *    برای هر شیئی نهایتی است و نهایت عبادت عقل و تفکر می‌باشد .

   دعا و نیایش :

لا تَفسِدُوا فِی الاَرضِ بَعدَ اصلاح‌ها و ادعوهُ خوفاً و طمعاً إِنَّ رَحمَتَ الله قریبُ من المُحسِنین 

 در زمِین پس از اصلاح آن فساد نکنید و او را با بیم و امید بخوانید بیم از مسئولیت‌ها، امید به رحمتش؛ و نیکی کنیدزیرا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است .

بدون تردید ارتباط با خدا و دعا و راز و نیاز با او نقش مهمی در سازندگی فرد و اجتماع دارد؛ و اینست که مدعی هستیم رفتارهای عبادی (دعا و نیایش) در بهداشت روانی تاکید گذار است. فردی که با ایمان به ذات احدیت در مقابل او کرنش می‌کند و با او سخن می‌گوید، از او می‌خواهد که در میان سختی‌ها، یاری رسانش باشد، در تنگنا قرار نمی‌گیرد ..

آسیب شناسی عبادت :

ممکن است تصور کنید چرا با انجام بسیاری از عبادت‌ها و پذیرفتن مشقت آن‌ها تاثیراتی را که ذکر فرمودند حاصل نشده است. چه بسیار از معبدانی که تارک دنیا شده‌اند و از کثرت عبادت، آثار و جوارح آن‌ها، به نشانه‌هایی سلوک شده است. پیشانی‌ها و زانوهای پینه بسته، چشمان کم سو و ...، مرتب حضور داشتن در مساجد و زیارتگاه‌ها، بسیار سفرهای زیارتی رفته‌اند و پسوند حامی را به دنبال خود دارند. ولی وقتی در زندگی آن‌ها دقیق می‌شویم می‌بینیم از آسایش و آرامش خبری نیست. این گونه افراد سبب می‌شوند که دیگران نیز نسبت به عبادت و دین و تقوا دل زده شوند. غافل از اینکه عبادت شرایط و ضوابط خاص خود را دارد. اگر قرار بود صرف انجام دادن یک عبادت برای انسان آثاری که ذکر شد را داشته باشد، یک آدم ماشینی تنظیم شده، از عابدترین عابدها بهتر عمل می‌کرد. ما در این مجال سعی خواهیم کرد بعضی از شرایط عبادتی را که موجب تقرب به پروردگار می‌شود وآرامش را برای فرد به همراه می‌آورد را متذکر شویم ..

    آرامش روانی

ویژگی مشترک تمامی عبادت‌ها را باید دوری از گناه و معصیت دانست. گناه و معصیتی که علت اساسی و اولیه ایجاد نابهنجاری‌ها و اختلالات روانی در هر فرد محسوب می‌شود. اصولا نحوه ایجاد تنش‌ها و اضطراب‌ها و هر آنچه با بر هم زدن آرامش و بهداشت روان آدمی در رابطه است را، باید خارج شدن و انحراف از سرشت آدمی دانست. از طرفی یکی از اساسی‌ترین مواردی که فرد را از سرشت و ماهیت بی آلایشش خارج می‌کند، گناه و معصیت می‌باشد. در آیاتی از مصحف الهی به این مهم به زیبایی اشاره شده است .

الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ تَطمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکرِاللهِ أَلَا بِذِکرِاللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ

مومنان کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و دلهایشان به یاد خدا مطمئن و آرام است آگاه باشید فقط با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد .

منبع :  سایت بولتن نیوز

درس اندیشه اسلامی 1 – استاد گرامی اقای قیوم زاده – دانشگاه علمی کاربردی